Στο χώρο του σχολείου η αύξηση της διαφορετικότητας και της πολυµορφίας του µαθητικού δυναµικού, µε την πολυπολιτισµικότητα, σε συνδυασµό και µε την πολυπλοκότητα των οργανωτικών δοµών (Διευθυντής, Εκπαιδευτικοί, γονείς, τοπική κοινωνία), αποτελούν αρκετές φορές συγκρουσιακό πεδίο, λόγω της αλληλεξάρτησης των παραγόντων της σχολικής κοινότητας σε θέµατα λειτουργίας του οργανισµού (διαχείριση πόρων, ανθρώπινο δυναµικό, επιµερισµός ευθυνών,µοίρασµα ρόλων κ.λπ.), αλλά και της εµφάνισης, τα τελευταία χρόνια, ακραίων φαινοµένων βίας και εκφοβισµού στο σχολικό περιβάλλον (Olweys,D.1993:280).
Οι συγκρούσεις ενδηµούν, ωστόσο, και σε άρτια οργανωµένες κοινότητες και συνιστούν µια εσωτερική κινητικότητα, δυναµική µερικές φορές, που δεν είναι κατ' ανάγκην κατάσταση προβληµατική. Μπορεί να εκληφθούν και ως ευκαιρία ανάπτυξης και δημιουργικών πρωτοβουλιών. Εξαρτάται από τη διαχείρισή τους να εξελιχθούν εποικοδο-µητικά ή όχι.
Παράγοντας κοµβικός είναι η ηγεσία τόσο στην πρόληψη των συγκρούσεων, που µπορεί να είναι εξαιρετικά βλαπτικές για τον Οργανισµό, όσο και στη διαχείρισή τους µε τρόπο εποικοδομητικό. Εάν τα μέλη της εκπαιδευτικής κοινότητας αποδέχονται τη λογική της συνευθύνης, αµοιβαία και αλληλέγγυα, τότε και η διευθέτηση των συγκρούσεων, ως διαδικασία συνεργατική, λειτουργεί ανανεωτικά.
Το σχολείο, ως πνευµατικός φορέας, δεν λειτουργεί ανταγωνιστικά, όμως η καθηµερινή αλληλεπίδραση των µελών της κοινότητας, µε διαφορετική προσωπικότητα, αντίληψη, ιδεολογία και κουλτούρα, πολύ εύκολα µπορεί να οδηγήσει σε συγκρούσεις (Στειακάκης, Κατζός 2002). Έπειτα το ίδιο το σχολικό περιβάλλον επηρεάζεται από το γενικότερο οικονοµικό, πολιτικό, και πολιτιστικό κλίµα και ευνοεί την ανάπτυξη ανταγωνιστικών σχέσεων, εντάσεων και συγκρούσεων µεταξύ μαθητικών οµάδων ή μεταξύ µαθητών και του διδακτικού προσωπικού, των καθηγητών και του Διευθυντή, της σχολικής ηγεσίας και της κεντρικής Διοίκησης κ.ο.κ. (Owens, 1995). Οι εκπαιδευτικοί φαίνεται να είναι εξοικειωµένοι µε τις συγκρούσεις, µεταξύ των µαθητών ή των συναδέλφων τους, διότι βιώνουν το πρόβληµα «εκ των έσω» και συνδιαµορφώνουν το κλίµα και τις προϋποθέσεις αντιµετώπισής του.
Οι συγκρούσεις, ιδιαίτερα µεταξύ των µαθητών, που κατά κανόνα έχουν τις αιτίες τους στην πολυπολιτισµικότητα ή στις δοµές του εκπαιδευτικού συστήµατος, αλλά και στην αλληλεπίδραση µεταξύ των µελών της σχολικής κοινότητας, µπορούν να έχουν και θετικά αποτελέσµατα µε τη σωστή διαχείριση, που θεωρείται διαδικασία-κλειδί στα χέρια της ηγεσίας.
Στρατηγικές διαχείρισης των συγκρούσεων
Οι συγκρούσεις ως προς την αξία τους είναι ουδέτερες, όµως ο αντίκτυπος σε κάθε Οργανισµό εξαρτάται από τον τρόπο µε τον οποίο αντιµετωπίζονται. Με γνώµονα τον περιορισµό των αρνητικών επιπτώσεων της σύγκρουσης, ο ικανός διευθυντής της σχολικής µονάδας, αν δεν µπορεί να την αποφύγει, οφείλει να χρησιµοποιεί την κατάλληλη για κάθε περίπτωση στρατηγική επίλυσης των προβληµάτων, σε συνδυασµό ή µεµονωµένα, µε τρόπο λογικό, δίκαιο και προπαντός παιδαγωγικό, καθώς η στόχευση αφορά στην ποιοτική αναβάθµιση και αποτελεσµατικότητα του εκπαιδευτικού έργου, στην αγωγή και γενικότερα στην ανάπτυξη και την οργανωσιακή συνοχή (Rahim, A., Bonoma, T.B. 1979).
Η ορθολογιστική ή «παιδαγωγική» στρατηγική, που ενστερνίζεται τις σχεδιασµένες τακτικές διαπραγµάτευσης, την πειθώ και τον συµβιβασµό, εντός και εκτός του σχολικού περιβόλου, για την εποικοδοµητική διευθέτηση των συγκρούσεων, απορρίπτει τις τιµωρη-τικές µεθόδους διαχείρισης και τη χρήση βίας, που κατατείνουν στην εκµηδένιση των αδυνάτων και στη λογική νικητή-ηττηµένου. Κύριο µέληµα των στελεχών της εκπαίδευσης και του διδακτικού προσωπικού θεωρείται σήµερα η δηµιουργική διαχείριση του συγκρουσιακού φαινοµένου και η διαλεκτική για την προαγωγή της γνώσης και τον εκσυγχρονισµό του εκπαιδευτικού συστήµατος.
Ένα παράδειγµα
Το παράδειγµα αφορά σε συγκρούσεις, εθνικού ή και εθνικιστικού χαρακτήρα, που παρα-τηρήθηκαν σε σχολεία Β/θµιας εκπαίδευσης, κυρίως υποβαθµισµένων οικονοµικά και κοινωνικά περιοχών, µεταξύ Ελλήνων και Αλβανικής καταγωγής µαθητών, που διατάραξαν τις διαπροσωπικές σχέσεις και δηµιούργησαν προβλήµατα στη µαθησιακή διαδικασία και την εκπαιδευτική Διοίκηση. Και µόνη η αναφορά της χώρας προέλευσης των αλλοδαπών µαθητών, ήταν ικανή να προκαλέσει εκρήξεις µε αλυσιδωτές αντιδράσεις.
Πράγµατι η αύξηση του µεταναστευτικού ρεύµατος άλλαξε ριζικά τη σύνθεση του µαθη-τικού δυναµικού σε πολλά σχολεία και δηµιούργησε ανταγωνιστικές οµάδες, εξαιτίας της διαφορετικότητας των εκπαιδευτικών συστηµάτων, της κουλτούρας, των ηθών και του περιβάλλοντος γενικότερα, που οδήγησαν σε συγκρούσεις, άγνωστες µέχρι τότε. Μόνο µαθητές δεύτερης και τρίτης γενιάς έµαθαν να ζούν µε τις ντόπιες συνήθειες και να λειτου-ργούν µε τη µέση νοοτροπία, τους νόµους και το σύστηµα αξιών της χώρας υποδοχής.
Το σχολείο, βασικός θεσµός διαπαιδαγώγησης και κοινωνικοποίησης των νέων, ενώπιον του συγκρουσιακού φαινομένου, οφείλει να λειτουργεί ως ομογενοποιός δύναμη και ως «χωνευτήρι» νοοτροπιών, ιδεολογιών, πολιτισµικών στοιχείων και συµπεριφορών, αφού η στόχευσή του είναι υπερεθνική και αγκαλιάζει αδιακρίτως όλους τους µαθητές.
Σ’ αυτό το πλαίσιο λειτουργώντας η σχολική µονάδα απορροφά τους κραδασµούς των παραβατικών συµπεριφορών και προλαµβάνει τις συγκρούσεις. Με γνώµονα τη διασφά-λιση κλίµατος οµαλότητας και συνεργασίας, για την επίτευξη των κοινών στόχων, ενισχύει την ιδέα «του ανήκειν» και τη συλλογικότητα, υιοθετώντας ενδοσχολικές και εξωσχολικές δράσεις αµοιβαίου ενδιαφέροντος στον πολιτιστικό, κοινωνικό και πνευµατικό τοµέα, που προάγουν τις ανθρώπινες σχέσεις και φέρνουν κοντά τους λαούς.
Με πειθώ και συναινετικές παρεµβάσεις, χωρίς απειλές, λεκτική βία και τιµωρητική διά-θεση, η διοίκηση και το εκπαιδευτικό προσωπικό, αποκαθιστούν την οµαλότητα της σχολι-κής ζωής, διαβλέποντας, από την εµπειρία και την έρευνα, τη θετική πλευρά των συγκρού-σεων και επιβεβαιώνοντας έτσι την παλαιότερη εµπειρία του σοφού λογίου: «δίδου τω σο-φώ αφορµήν και σοφώτερος έσται».
Αναφορές
Ζαβλάνος, Μ.(2002). Οργανωτική Συµπεριφορά. Αθήνα: Εκδόσεις Σταµούλης.
Μπουραντάς,Δ.(2002). Μάνατζµεντ. Θεωρητικό υπόβαθρο. Σύγχρονες πρακτικές. Αθήνα:Εκδόσεις Γ. Μπένου.
Lewin, K. Frontiers in Group Dynamics. Concepts, Method, and Reality in Social Sciences:Social Equilibria and Social Change. Human Relations 1947;1:5-41.
Morgan, G.(1986). Images of Organizations. Newberry Park,CA: Sage Publications.
Rahim, A., Bonoma, T. B. Managing organizational conflict: A model for diagnosis and intervention. Psychological Reports 1979;44:1326.
Rahim,Μ.Α.(2001).ManagingConflictinOrganizations.Westport,Conn.: QuorumBooks.
